قېلىپ:كېلىش/ھۆججەت

قېلىپ چۈشەندۈرۈلۈشى

تۆۋەندىكىلەر بولسا قېلىپ:كېلىش نىڭ چۈشەندۈرۈش بېتى. [يېڭىلاڭ] · [ئۆزگەرتىڭ] · [تارىخى]

قېلىپ ئىشلىتىش ئۇسۇلى

بۇ قېلىپ ئۇيغۇرچە سۆزلەرنى تۈرلەپ كۆرسىتىشتە ئىشلىتىلىدۇ. ئەگەر تۆۋەندە كۆرسىتىلگەن پارامېتىرلاردا ئۆزگىرىش بولسا، شۇ ئۆزگەرگەن پارامېتىرنى كىرگۈزۈشنى ئۇنتۇپ قالماڭ.

ئەگەر ئۆزگىرىش جەريانىدا چۈشۈپ قېلىش يۈز بەرسە «-» بەلگىسىنى ئىشلىتىڭ. مەسىلەن: تۆۋەندىكى مىسالدىكى كۆڭۈل گە قاراڭ.

پارامېتىرلىرى

yiltiz ( ياكى 1)	سۆزنىڭ ئۆزگەرمەس قىسمى (چوقۇم)
s ( ياكى 2)	ئەڭ ئاخىرقى سوزۇق تاۋۇش (چوقۇم)
u ( ياكى 3)	ئاخىرقى سوزۇق تاۋۇشتىن كېيىنكى ئۈزۈك تاۋۇش (ئىختىيارى) دىققەت: ھازىرچە پەقەت بىر ئۈزۈك تاۋۇشنى بىر تەرەپ قىلالايدۇ. كۆپ ئ‍ۈزۈك تاۋۇش قېلىش ھالىتى ئىشلەنمىدى.
s1	سوزۇق تاۋۇش كېلىش قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلەنگەندە ئۆزگىرىش بولسا (ئىختىيارى)
s2	سوزۇق تاۋۇش شەخس قوشۇمچىلىرى بىلەن تۈرلەنگەندە ئۆزگىرىش بولسا (ئىختىيارى)
u1	ئ‍ۈزۈك تاۋۇش كېلىش قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلەنگەندە ئۆزگىرىش بولسا (ئىختىيارى)
u2	ئۈزۈك تاۋۇش شەخس قوشۇمچىلىرى بىلەن تۈرلەنگەندە ئۆزگىرىش بولسا (ئىختىيارى)
s0	«ې» ياكى «ى» بىلەن ئاخىرلاشقان سوزۇق تاۋۇشنى تىل ئالدى ياكى تىل ئارقىغا مايىل قىلىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ (ئىختىيارى)
kelish	ئەگەر كېلىش قوشۇمچىسى بىلەن 6 خىل ھالەتتە تۈرلەنسە، قىممىتى 6، 10 خىل تۈرلەنسە قىممىتى 10 بولىدۇ. (ئىختىيارى) كۆڭۈلدىكى قىممىتى 10. مەسىلەن: بەزى مەۋھۇم ئۇقۇمنى بىلدۈرىدىغان سۆزلەر 6 خىل كېلىشتىلا تۈرلىنەلەيدۇ.
shexs	ئەگەر شەخس قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلىنەلمىسە، «يوق» دېگەن قىممەتنى بېرىمىز. (ئىختىيارى)
da	ئەگەر بۇ سۆزگە «-دا»، «-دە»، «-تا»، «-تە» قاتارلىق ئورۇن كېلىش قوشۇمچىسى قوشۇلغاندا سۆز قوشۇلۇش يۈز بەرسە (ئىختىيارى) مەسىلەن: ئۇ=> ئۇنىڭدا، بۇ يەردە بىر «نىڭ» قوشۇلۇپ قالىدۇ.

مەسىلەن

1. نورمال ھالەت

• قوي
  {{كېلىش|ق|و|ي}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
قوي
بىرلىك شەكلى: قوي كۆپلۈك شەكلى: قويلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى قوي دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

• ئاي
  {{كېلىش|ئ|ا|ي}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
ئاي
بىرلىك شەكلى: ئاي كۆپلۈك شەكلى: ئايلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى ئاي دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

2. كېلىشلەر بىلەن تۈرلەنگەندە سوزۇق تاۋۇش ئۆزگىرىشى يۈز بېرىپ s1 پارامېتىرىنى ئىشلىتىلگەن ھالەت

• ئالما
  {{كېلىش|ئالم|ا|s1=ى}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
ئالما
بىرلىك شەكلى: ئالما كۆپلۈك شەكلى: ئالمىلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى ئالما دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

3. شەخسلەر بىلەن تۈرلەنگەندە سوزۇق تاۋۇش ئۆزگىرىشى (ئاجىزلىشىش، يوقاپ كېتىش ... ) يۈز بېرىپ s2 پارامېتىرىنى ئىشلىتىلگەن ھالەت

• تاغ
  {{كېلىش|ت|ا|غ|s2=ې}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
تاغ
بىرلىك شەكلى: تاغ كۆپلۈك شەكلى: تاغلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى تاغ دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

• كۆڭۈل
  {{كېلىش|كۆڭ|ۈ|ل|s2=-}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
كۆڭۈل
بىرلىك شەكلى: كۆڭۈل كۆپلۈك شەكلى: كۆڭۈللەر تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى كۆڭۈل دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

4. شەخسلەر بىلەن تۈرلەنگەندە سوزۇق تاۋۇش ۋە ئۈزۈك تاۋۇشتا ئۆزگىرىش يۈز بېرىپ s2 ۋە u2 پارامېتىرىنى ئىشلىتىلگەن ھالەت

• سۇ
  {{كېلىش|س|ۇ|s2=ۈ|u2=ي}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
سۇ
بىرلىك شەكلى: سۇ كۆپلۈك شەكلى: سۇلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۇ دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

5. كېلىشلەر بىلەن تۈرلەنگەندە سۆز قوشۇلۇپ قېلىش يۈز بېرىپ da پارامېتىرىنى ئىشلىتىلگەن ھالەت؛ شەخس قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلەنمەي shexs پارامېتىرى ئىشلىتىلگەن ھالەت

• ئۇ
  {{كېلىش|ئ|ۇ|da=نىڭ|shexs=يوق}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
ئۇ
بىرلىك شەكلى: ئۇ كۆپلۈك شەكلى: ئۇلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى ئۇ دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلمەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

6. «ى» سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاخىرلاشقان بەزى سۆزلەرنى، تىل ئالدى ياكى تىل ئارقا ھالەتكە ماسلىشىشىنى تەڭشەش ئۈچۈن s0 پارامېتىرى ئىشلىتىلگەن، ۋە s2 پارامېتىرىنى ئىشلىتىلگەن ھالەت

• ئوقۇغۇچى
  {{كېلىش|ئوقۇغۇچ|ى|s2=ۇ|s0=ۇ}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
ئوقۇغۇچى
بىرلىك شەكلى: ئوقۇغۇچى كۆپلۈك شەكلى: ئوقۇغۇچىلار تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى ئوقۇغۇچى دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە

7. «ى» سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاخىرلاشقان بەزى سۆزلەرنى، تىل ئالدى ياكى تىل ئارقا ھالەتكە ماسلىشىشىنى تەڭشەش ئۈچۈن s0 پارامېتىرى ئىشلىتىلگەن ھالەت

• بىلىم (تىل ئالدىغا مايىل بولسا)
  {{كېلىش|بىل|ى|م|s0=ە}}

ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ تۈرلىنىشى
بىلىم
بىرلىك شەكلى: بىلىم كۆپلۈك شەكلى: بىلىملەر تولۇق تۈرلىنىشى بۇ يەردە

ئۇيغۇر تىلىدىكى بىلىم دېگەن سۆزنىڭ تۈلىنىشى.
كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىشى: 10 خىل
شەخسلەر بىلەن تۈرلىنىشى: تۈرلىنەلەيدۇ
تولۇق تۈرلىنىشى جەدۋىلى بۇ يەردە